نزاری قهستانی
نزاری قهستانی بیرجندی، سعدالدین
قرن: 7
(721/720-650 ق)
صوفى و شاعر، متخلص به نزارى. در بیرجند در یك خانواده ى زمیندار اسماعیلى به دنیا آمد. پس از این كه تحصیلات مقدماتى را در بیرجند و قائن به پایان رسانید به مطالعه ى ادبیات و علوم متداول زمان در قهستان پرداخت. او از جوانى به خدمات دیوان (تشکیلات اداری) روى آورد. در 678 ق از تون به آذربایجان، اران، گرجستان، ارمنستان و باكو رفت.
در طى این سفرها در تبریز با شمس الدین محمد صاحب دیوان جوینى ملاقات كرد و او را مدح گفت. این مسافرت دو سال به طول انجامید و نزارى عاقبت به قهستان بازگشت و ساكن شد. وى در این مدت علاوه بر شمس الدین محمد بعضى از رجال سیستان و خراسان و خصوصاً سلاطین كرت را نیز ستود. وى دوباره پس از چند سال دورى به خدمت امراى این خاندان پیوست، اما معاندان نزارى ملوك كرت را علیه او برانگیختند تا جایى كه معزول و اموالش مصادره شد.
سالهاى آخر عمر را در انزوا گذرانید و به شغل كشاورزى پرداخت. در نام وى و پدرش بین برخى منابع اختلاف وجود دارد. گویند كه از فرقه ى اسماعیلیه و از مریدان نزار بن مستنصر بالله فاطمى در مصر و با سعدی شیرازی معاصر و معاشر بود. نزارى را نخستین نویسنده دوره‌ى بعد از الموت دانسته اند كه زبان شعر و تعبیرات و اصطلاحات صوفیان را براى پنهان داشتن عقاید اسماعیلى خود برگزید.
از آثار وى: «دستورنامه»؛ «ادب‌نامه»؛ مثنوى «سفرنامه»؛ «از هر و مزهر» بر وزن «شیرین و خسرو»؛ «مناظره ى روز و شب»؛ دیوان شعر، مشتمل بر قصاید، غزلیات، مقطعات، رباعیات و چند تركیب بند، قریب بیست هزار بیت.
منابع
- انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج6، ص34.
| شعرشناسی | * شعر * علم عروض * قافیه * تخلص * دیوان * مصراع * بیت * مقفا * قالب * مطلع * تغزل * بحور شعری |
| قالب‌های شعر | *مثنوی * قصیده * غزل * مسمط * مستزاد * ترجیع‌بند * ترکیب‌بند * قطعه * رباعی |
| سبک‌های شعر فارسی | * سبک خراسانی * سبک عراقی * سبک هندی * سبک بازگشت ادبی * شعر نو |
| شاعران پارسی گو: | همه*قرن 4 * قرن 5 * قرن 6 * قرن 7 * قرن 8 * قرن 9 * قرن 10 * قرن 11 * قرن 12 * قرن 13 * قرن 14 |